Siyasi və mənəvi cəhətdən qocalmanın fəsadları...

 İnsan fiziki və bioloji olaraq qocalır. Bəzən 60-70 yaşında olan adam cavanın görə bilmədiyi işi çox ugurla başa çatdıra bilir.  Yəni, bu tip insanlar bioloji yaşlanmaya nəzərən cavan qalmagı da bacarırlar.  Əsl qocalıq isə  insan bioloji, siyasi və mənəvi cəhətdən yaşlananda baş verir. Necə ki, bu parametrlərə Milli Şuranın sədri Cəmil Həsənlinin son durumu  tam uygun gəlir.

Qoca vaxtında Əli Kərimlinin “siyasi tilovuna” düşən və bütün hərəkətlərini də onun addımlarına sinxronlaşdıran yaşlı professor son vaxtlar nə danışdıgının belə fərqində deyil. Siyasi “analizlər”i qalsın bir tərəfə onu “iqtisadi təhlil” verməyə məcbur edənlər  faktiki olaraq gülünc mənzərə yaratmış olurlar. Xaricdə özünə məskən salan və Əli Kərimlinin muzdlu təbligatçısı rolunda çıxış edən Qənimət Zahidin Cəmil Həsənlı ilə “Sözarası” proqramında söhbəti bu baxşmdan diqqəti cəlb edir.

Milli Şura sədri ilə söhbət Prezidentin problemli kreditlərin həll edilməsi ilə baglı fərmanı üzərində qurulmuşdu. Qənimət Zahid ümumi söz oynatmalarından sonra məsələ ilə baglı Cəmil Həsənlinin də fikrini öyrəndi. Qoca professor məsələyə necə girişdisə, hardan başlayıb haradan qurtardıgını özü də bilmədi. Onun “dəyərləndirməsi”nin əsas tezisi bundan ibarət oldu:

1. Sözügedən fərman niyə fiziki şəxslərə şamil olunmur.        

2. Qazaxıstandakı anaoloji addımlar niyə bizdə tətbiq edilmir.

3. Banklar zamanında nə üçün vətəndaşlara dollarla kredit veriblər.

Bu tezislərdən də aydın görünür ki, Həsənlinin heç fərmandan belə xəbəri yoxdur. Fərmanın əhatə dairəsi, dövlət tərəfindən vətəndaşlara ediləcək güzəştlər və bankların bu məsələdə daşıyacaqları funksiyaları barədə onun məlumatsız olması belə gülünc aşıqlamalar verməsinə gətirib çıxarıb. Qənimət Zahidin hər “qiymətləndirmə”dən sonra Cəmil Həsənlinin fikirlərinə düzəliş etməsi isə gülməli bir vəziyyət yaradıb.    

    

  Cəmil Həsənlinin problemli kreditlərlə baglı “iqtisadi təklifləri”nə və ittihamvari fikirlərinə gəlincə, ona yalnız fərmanı oxumaq məsləhəti vermək qalır. Belə ki, dövlət başçısının fərmanına əsasən 400 mindən çox vətəndaş xarici valyutada götürdüyü kredit borcunun devalvasiya yükündən azad olunur, təxminən bu qədər vətəndaşın isə 360 günədək gecikdirilmiş milli valyutadakı kredit borcuna ciddi güzəşt mexanizmləri tətbiq edilir. Müvafiq fərmanla 2015-ci ilin dekabrın 21-dək bankdan xarici valyuta ilə götürdüyü krediti sonrakı dövr ərzində bağlayan vətəndaşların ödədiyi əlavə vəsait də geri qaytarılacaq. Əgər vətəndaş 0,78 məzənnə ilə dollar krediti götürübsə, devalvasiyadan sonra krediti yüksək məzənnə ilə ödəyibsə, iki məzənnə arasındakı fərqi geri alacaq.

   Fərmana əsasən, 2015-ci il fevralın 21-nə xarici valyutada mövcud olan əsas kredit borcuna münasibətdə - 1 ABŞ dollarına 0,25 manat (0,15 ABŞ dolları), 2015-ci il fevralın 22-dən həmin il dekabrın 21-dək bağlanmış kredit müqavilələri üzrə xarici valyutada əsas kredit borcuna münasibətdə - 1 ABŞ dollarına 0,6 manat (0,35 ABŞ dolları) güzəşt nəzərdə tutulub. Ödəniş ilk növbədə fiziki şəxslərin banklar və ləğvetmə prosesində olan banklar qarşısında ödəniş müddəti keçmiş əsas kredit borclarının ödənilməsinə yönəldiləcək, qalan məbləğ isə həmin fiziki şəxslərin sərəncamına veriləcək. Hər bir fiziki şəxsə ödəniləcək vəsaitin ümumi məbləği 5 min ABŞ dollarının manat ekvivalentindən çox olmamalıdır.

Mərkəzi Bank Fərman qüvvəyə mindiyi tarixə fiziki şəxslərin xarici valyutada əsas məbləği 10 min ABŞ dollarınadək, milli valyutada isə 17 min manatadək olan kreditlər üzrə vaxtı keçmiş kredit borclarının restrukturizasiyası məqsədilə Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının müraciəti əsasında, banklara 682 milyon manat məbləğinədək dövlət zəmanəti ilə təmin edilmiş güzəştli kredit verəcək. Mərkəzi bank həmçinin, bankların valyuta mövqeyinin pisləşməsinin qarşısını almaq məqsədilə ayrılmış kreditin hesabına banklara, onların müraciəti əsasında 215 milyon ABŞ dolları dəyərinədək xarici valyutada ifadə olunmuş, illik faiz dərəcəsi 0,5 faiz olmaqla qiymətli kağızların verilməsini təmin edəcək. Prezidentin fərmanı öz yaxınları, qohumlarına kredit götürən müharibə veteranları, əlillər, təqaüdçülər və bu qəbildən olan digər təbəqə üzvləri üçün də əhəmiyyəti böyükdür.

Qazaxıstanla analogiya apamaq məsələsinə gəlincə, Cəmil Həsənliyə ölkə başçısının 2012-ci il 14 mart tarixdə vətəndaşların keçmiş SSRİ Əmanət Bankında qalan əmanətlərinin fərdi birdəfəlik qaytarılmasını nəzərdə tutan xüsusi fərmanını xatırlatmaq istərdim. Həmi vaxt fərmanın icrası üçün böyük maliyyə vəsaiti ayrıldı ki, bu da 2 milyon 400 min şəxsi əhatə etdi. Bu fərman postsovet məkanında ən işlək, ən səmərəli, ən ədalətli və insanlar üçün ən məqbul variant sayılmışdı.

 O ki, qaldı bankların vətəndaşlara dollarla kredit verməsi məsələsinə bu da professorun diletantlıgından xəbər verir. Hər bir insan bankla əməliyyatlar aparanda, eyni zamanda kredit götürəndə və yaxud əmanət qoyanda istənilən valyutanı seçməkdə sərbəstdir. Dünyada belə qəbul olunub. Heç kimi banklardan məcburi qaydada hansısa ölkənin valyutasında kredit götürməyə vadar edə bilməz. Hansı şərtlər məqbuldursa bu variant da seçilir. Həmin dönəmdə də insanların bir çoxu məhz dollarla kredit götürmüşdü. Buna görə bankları ittiham etmək Həsənlinin ümumiyyətlə bu kimi proseslərdən bixəbər oldugunu göstərir.  

Bu gün bütövlükdə radikal müxalifət Cəmil Həsənlinin timsalında siyasi, mənəvi cəhətdən qocaldıgını nümayiş etdirir. Ölkədə ugurla həyata keçirilən kompleks islahatların fonunda baxdıqda isə ümumiyyətlə müxalifətin varlıgı belə görünmür.