Azərbaycanın təşəbbüsü və liderliyi ilə nümunəvi əməkdaşlıq formatı

Azərbaycan “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsi çərçivəsində mühüm əməkdaşlıq formatı yaradıb. Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin sayca beşinci toplantısının keçirilməsi bir daha təsdiq etdi ki, etibarlı enerji təchizatçısı kimi Azərbaycan yalnız Avropa üçün deyil, daha geniş miqyasda böyük əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın təşəbbüsü və liderliyi ilə Avropanın enerji təminatında yeni mənbənin müəyyənləşdirilməsi və yeni dəhlizin yaradılması mühüm tarixi hadisədir. Məşvərət Şurasının işində dünyanın ayrı-ayrı ölkələrini təmsil edən vəzifəli şəxslərin iştirakı layihə ilə bağlı müzakirələrin daha yüksək səviyyəyə qaldırıldığını göstərir.

Bu nəhəng layihə Azərbaycanın iqtisadiyyatını şaxələndirməyə kömək edən enerji strategiyasının əsas elementlərindən biridir. Azərbaycanın neftlə yanaşı böyük qaz hasilatçısı ölkəsinə çevrilməsi yeni ixrac imkanlarının artmasına və buna müvafiq olaraq daha irimiqyaslı layihələri reallaşdırmağa imkan yaradıb. Şübhəsiz ki, Azərbaycanın son illər əldə etdiyi böyük uğurlar öz əsasını məhz  “Əsrin müqaviləsi”nin gətirdiyi iqtisadi dividendlərdən götürür. Hazırda layihənin müddəti 2050-ci ilədək uzadılıb. Neft gəlirlərinin iqtisa­diyyatın digər vacib sahələrinə, xüsusən də qeyri-neft sektoruna, istehsal sahibkar­lığına yönəl­dilməsi, yeni müəssisələrin açılması yolu ilə işsizlik probleminin ara­dan qal­dırıl­ması, bir sözlə, əhalinin sosial müdafiə tədbirlərinin gücləndirilməsi Prezident İlham Əliyevin ilk gündən hökumət qarşısında müəyyənləşdirdiyi mühüm vəzifə­lərdəndir.

Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kə­mər­­ləri dünya miqyaslı layihələr olmaqla, Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyinə geniş im­kanlar açıb. Bu layihələr eyni zamanda respublikamızın müstəqilliyini daha da möhkəmlən­di­rir, regionda müstəqil siyasət aparmasını təmin edir. Uğurla gerçəkləşdirilən yeni neft strategiyası nəticəsində Azərbaycan bölgədə hansısa ölkədən enerji asılılığı olmayan, tələbatını daxili imkanlar hesabına ödəməyə qadir yeganə respublika kimi çıxış edir. 2006-cı ilədək Rusiyadan qaz idxal edən Azərbaycan  məhz "Şahdəniz" yatağından hasil olunan təbii qaz hesabına nəinki öz tələbatını ödəmək, hətta mavi yanacağını Avropa bazarlarına çıxarmaq imkanı qazanmışdır.

 Qeyd edim ki, 1999-cu ildə kəşf olunan "Şahdəniz" yatağının işlənilməsinin birinci mərhələsi çərçivəsində 2006-cı ildən Gürcüstan və Türkiyəyə qaz ixrac edilir. "Şahdəniz" yatağının işlənilməsinin ikinci mərhələsi və "Cənub Qaz Dəhlizi” layihələri isə dünyanın neft-qaz sənayesində indiyə qədər həyata keçirilmiş ən böyük və mürəkkəb təşəbbüslərdən hesab olunur. Türkiyə ilə Trans-Anadolu boru kəməri - TANAP-a dair tarixi saziş imzalnmış, TAP layihəsi əsas ixrac marşrutu seçilmişdi. “Cənub Qaz Dəhlizi”nin birinci hissəsi 2007-ci ildə istifadəyə verilmişdir. Ondan sonrakı dövr ərzində bu böyük layihə üzərində davamlı işlər həyata keçirilməyə başlanmışdır. 2013-cü ildə TAP layihəsi - Transadriatik kəmərinin əsas ixrac marşrutu barədə əldə olunan razılıq isə "Cənub Qaz Dəhlizi”nin üçüncü mərhələsi oldu. Cənub-Şərqi Avropanı təbii qazla təmin edəcək TAP gələcəkdə Xəzər hövzəsində hasil olunan təbii qazın qitənin digər böyük qaz istehlakçılarına - Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya, İsveçrə və Avstriyaya ötürülməsi üçün də geniş imkanlar açacaq.İlkin mərhələdə Azərbaycan qazının daşınması "Şahdəniz-2" layihəsinin hasilatı hesabına olacaqdır.

 2015-ci ildə Türkiyənin Qars vilayətində Türkiyə, Gürcüstan və Azərbaycan prezidentlərinin iştirakı ilə TANAP-ın təməlqoyma mərasimi keçirilib. TANAP layihəsi “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinin reallaşmasında olduqca əhəmiyyətli idi. 2018-ci ildə Türkiyəyə 6 milyard, 2019-cu ildə isə Avropaya 10 milyard kubmetr qaz nəql olunacaq. 2025-ci ilədək Azərbaycan qaz ixracatını 40-50 milyard kubmetrə çatdıracaqdır. “Cənub Qaz Dəhlizi” ilə bağlı sazişin imzalanmasından sonra Azərbaycan  Avropa üçün əhəmiyyətli bir tərəfdaşa çevrilməklə, artıq enerji təchizatı marşrutlarını şaxələndirməyə nail olub.

  Bakıda “Cənub Qaz Dəhlizi” Məşvərət Şurası çərçivəsində keçirilən nazirlərin birinci və ikinci görüşündə layihənin həyata keçirilməsi ilə bağlı məsələlər müzakirə olunmuş, mətbuat üçün bəyanat qəbul edilmişdi. Paytaxtımızda Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin üçüncü və dördüncü toplantısının keçirilməsi də mühüm əhəmiyyət daşıdı. İclasda ABŞ və Böyük Britaniya hökumətlərinin yüksək nümayəndələri, həmçinin Cənub Qaz Dəhlizinin iştirakçısı olan ölkələrin energetika nazirləri və müxtəlif qurumların təmsilçiləri, o cümlədən Avropa Komissiyasının enerji birliyi üzrə vitse-prezidenti, Məşvərət Şurasının həmsədri iştirak etdilər. “Cənub Qaz Dəhlizi”nin Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin  toplantısında enerji layihəsinin bütün seqmentləri üzrə görülmüş işlərə dair hesabat dinlənildi, layihəyə cəlb edilmiş ölkələrin nazirlərinin perespektivdə g[rüləcək işlərlə baglı çıxışları oldu. Qeyd edim ki, müvafiq layihənin həyata keçirilməsi üçün cəlb edilmiş ölkələrin enerji nazirlərindən ibarət Məşvərət Şurasının yaradılması təşəbbüsü bu layihənin strateji əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirən, eyni zamanda onun enerji sahəsindəki əməkdaşlığı daha da dərinləşdirməsi perspektivlərinə böyük önəm verən Prezident İlham Əliyev tərəfindən irəli sürülüb.

Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin beşinci toplantısı da işini plenar sessiya ilə davam etdirib. Sessiyada İtaliyanın iqtisadi inkişaf nazirinin müavini Andrea Cioffi, ABŞ Dövlət katibinin enerji diplomatiyası üzrə müavininin müşaviri xanım Sandra Oudkirk, Böyük Britaniyanın Baş nazirinin Azərbaycan üzrə ticarət elçisi Baronessa Emma Nikolson, Türkmənistan Prezidentinin müşaviri Yaxşıgəldi Kakayev, Türkiyənin energetika və təbii sərvətlər naziri Fatih Dönməz, BP-nin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üzrə regional prezidenti Qəri Counz, TANAP-ın baş direktoru Saltuk Düzyol və TAP-ın icraçı direktoru Luka Şipati çıxış edərək layihənin reallaşmasının enerji sahəsində əməkdaşlıga böyük töhvə verəcəyini bildiriblər.

     Prezident İlham Əliyev Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin beşinci toplantısında bildirib:   “Ötən ilin fevral ayındakı sonuncu görüşümüzdən sonra iki mühüm tədbir keçirildi - biri Azərbaycanda, digəri isə Türkiyədə. May ayında Cənub Qaz Dəhlizinin, iyunda isə TANAP-ın rəsmi açılışları baş tutdu. Bunlar “Şahdəniz” yatağının istismarı və Cənub Qaz Dəhlizinin həyata keçirilməsi baxımından mühüm hadisələr idi. Bu gün biz bu nəhəng enerji layihəsinin yekunlaşdırılmasına yaxınıq. Onun dörd elementindən üçü artıq hazırdır və istifadə olunur. TANAP layihəsinin istifadəyə verilməsindən sonra 1 milyard kubmetr qazın Türkiyə bazarına ixracı bizi məmnun edir. Trans-Adriatik boru kəmərinin inşasında da böyük irəliləyiş var. Ötən ilin fevral ayında şura qarşısında çıxışımda TAP-ın hazırlığının 67 faiz səviyyəsində olduğunu qeyd etmişdim. İndi isə son göstəricilərə görə bu rəqəm 87 faizdir. Yəni, bir ildə biz böyük irəliləyişə nail olmuşuq, işlər uğurla gedir və ümidvaram ki, gələn il biz yeni nəticələr haqqında danışacağıq”.

Bu gün regional əməkdaşlıq formatı Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ilə məhdudlaşmır. Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin həyata keçirilməsində adıçəkilən ölkələrlə yanaşı Bolqarıstan, Yunanıstan, Albaniya və İtaliya da mühüm rola malikdirlər. Habelə beşinci toplantıda Macarıstan, Rumıniya, Serbiya, San-Marino və Türkmənistandan olan nümayəndələrin iştirak etməsi bu layihəyə maraq göstərən dövlətlərin sayının artdıgını göstərir. Asiya və Avropa arasında yeni dəmir yolu əlaqəsi olan yeni layihənin - Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yol xəttinin açılışı da əməkdaşlıgın əhatə dairəsini genişləndirib. Bu layihənin gerşəkləşməsi ilə Asiyadan Avropaya yüklərin daşınmasına sərf olunan zamanı iki dəfədən çox azalıb. Bu imkanlardan istifadə edən ölkələr daha böyük iqtisadi dividentlər qazanmaga başlayıblar. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yol xəttinin istismara verilməsi yeni İpək Yolu layihəsinin də çox mühüm bir elementi olacaq.

Prezident İlham Əliyev iclasda bəyan etdi ki, enerji təhlükəsizliyi məsələsini milli təhlükəsizlik məsələsindən ayrı müzakirə etmək olmaz. Enerji təhlükəsizliyi hər bir dövlətin milli təhlükəsizliyinin ayrılmaz bir hissəsidir deyən dövlət başçısı diqqətə çatdırdı ki, o dövlətlər ki, xarici enerji mənbələrindən asılıdır, onlar əmin olmalıdırlar ki, bu marşrut dayanıqlı və uzunmüddətli olacaq. Onlar özlərinin gələcəyini və sənaye inkişafını planlaşdırmalıdır. Eyni zamanda, təbii sərvətlərlə zəngin olan istehsalçı dövlətlər etibarlı bazarlar olmadan öz məqsədlərinə çata bilməzlər. Beləliklə, bu, enerji təhlükəsizliyi, enerji şaxələndirilməsi və geniş beynəlxalq əməkdaşlıq layihəsidir.

Sessiyada çıxışı zamanı Avropa Komissiyasının komissarı, Məşvərət Şurasının fəaliyyətdə olan həmsədri Günter Ottinger də bu layihənin Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyini xeyli gücləndirəcəyini bildirdi. “Bu gün Azərbaycan güclü artım tempinə malik ölkədir və iqtisadi çağırışlarını inamla həll edir”, - deyən Avropa İttifaqının rəsmisi əlverişli geosiyasi mövqeyə malik Azərbaycanın enerjini hasil və ixrac edən mühüm ölkə olduğunu və Avropa İttifaqının Azərbaycanın zəngin enerji təcrübəsindən faydalandığını vurğuladı. “Avropa İttifaqı üçün Azərbaycan Mərkəzi Asiya və Çinə çıxış yoludur”, - deyən komissar Azərbaycanın enerji şaxələndirilməsi planlarına da Avropa İttifaqının öz dəstəyini ifadə etdiyini bildirdi. Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin görüşü Birgə Bəyannamənin qəbul edilməsi ilə yekunlaşdı.

Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin beşinci toplantısı bir daha göstərdi ki, müstəqil res­­publi­kamız öz enerji müs­təqil­li­yini təmin etməklə yanaşı, eyni zamanda Avro­­panın enerji təhlü­kəsizliyinin başlıca təmi­natçılarından birinə çevril­ib. Bunun nəticəsi kimi ölkəmizin dünya miq­yasında geosiyasi önəmi və bey­nəl­xalq nüfuzu yük­səlib.